Po podróży, która mnie, niecierpliwemu, wydawała się o wiele za długa,
ujrzałem wreszcie mury opactwa, do którego zdążałem. Płaska do tej pory
okolica, przecinana wstęgami rzek i strumieni, wypiętrzyła się w szereg
wzgórz, a na szczycie najwyższego z nich stała doskonale widoczna
budowla. Skąpana w blasku zachodzącego słońca, jarzyła się czerwonawo,
jak klejnot w pierścieniu biskupim. Ten widok, choć piękny, przeszył
mnie jednak dziwnym dreszczem niepokoju. Początkowo nie mogłem
zrozumieć, skąd ten lęk, po chwili jednak uświadomiłem sobie, że opactwo
wygląda jak ogarnięte płomieniem; powróciły wspomnienia dawnych
wydarzeń, z których ledwie uszliśmy z życiem. Czy tak samo będzie i
tutaj? Ufałem Opatrzności, że nie, odmówiłem jednak co prędzej fragment
psalmu i tak nabrałem otuchy.
Ścieżka tymczasem wspinała się coraz wyżej, a mury opactwa rosły w moich oczach. Minąłem wioskę, ubogą i małą, przez chwilę goniła mnie gromada brudnych i rozwrzeszczanych dzieciaków, trajkocząc coś w miejscowym języku. Widać obcy był tu atrakcją, jakiej nie spotykały na co dzień. Zdziwiło mnie, że nie próbowały żebrać i rozbiegły się, gdy tylko minąłem rozstaje dróg, skręcając ku klasztorowi. Odgoniłem jeszcze dwa albo trzy psy, bardziej wytrwałe od dzieciarni, i nie zaczepiany już przez nikogo, mogłem iść dalej.
Kiedym dotarł do furty, byłem już solidnie znużony, a nawet i juczny osioł, którego prowadziłem, szedł coraz wolniej. Zakołatałem mocno i czekając, aż furtian otworzy bramę, rozglądałem się po okolicy. Z góry wydawała się wielce malownicza i dostatnia; patrzyłem na rozciągnięte na wzgórzach pola i winnice, na ciemne plamy lasów, na rozsiane tu i ówdzie wioski. W oddali, niemal na granicy zasięgu wzroku, widniała inna wielka budowla - zamek pana tych ziem. Trzy wieki temu jeden z jego przodków, w podzięce za szczęśliwy powrót z wyprawy krzyżowej, ufundował na tych wzgórzach niewielki początkowo klasztor, który z czasem rozrósł się do rozmiarów sporego opactwa. Tutejsi mnisi słynęli z doskonałych, wyrabianych na miejscu win i likworów; o tym wszystkim dowiedziałem się jeszcze w Melku, od mego opata, który gorąco zachwalał mi zdrowotne właściwości tych napitków. O tym wszystkim rozmyślałem, stojąc przed furtą i starając się zachować postawę pełną pokory, jak przystoi podróżnemu, który przybywa prosząc o nocleg.
Wreszcie skrzypnęły zawiasy i w grubych, dębowych odrzwiach otwarło się małe okienko. Ujrzałem w nim twarz starca, okoloną białą, rzadką brodą. Furtian, jak dowiedziałem się później, nosił imię Paschalis i był najstarszym pośród żyjących w tym klasztorze mnichów; przetrwał pięciu opatów, a choć surowość Reguły zdawała się płynąć wprost w jego krwi, jednak, umiejętnie poproszony, lubił wdawać się w długie opowieści o dawnych czasach. Jego pamięć przechowywała najdrobniejsze nawet wypadki, co stało się dla mnie wielce pomocne w dniach, które nadeszły.
Tymczasem jednak, zapowiedziany przez furtiana, wkroczyłem w mury opactwa. Rozglądałem się ciekawie dookoła i cieszyłem, widząc jego piękno i panujący wszędzie porządek. Na wprost od furty rozciągał się wielki plac, po mojej lewej ręce widniał kościół, za nim prosty budynek, który mógł być domem dla pielgrzymów. Dalej ciągnęły się zabudowania klasztorne, mieszczące w sobie dormitoria mnichów a także, jak się domyślałem, budynki gospodarcze, choć szpaler drzew zasłaniał widok na tę bardziej pospolitą część opactwa. Skierowałem się w stronę głównego wejścia do budynku; choć gnała mnie niecierpliwość i lęk o zdrowie mego mistrza, to jednak pierwszą rzeczą, jaką musiałem zrobić, było zgłoszenie się do opata. Miałem dla niego listy z naszego klasztoru - a przede wszystkim, musiałem poprosić o zezwolenie abym mógł towarzyszyć bratu Wilhelmowi.
Opat - Wawrzyniec z Umbrii - przyjął mnie w refektarzu. Zmierzchało już, ostatnie promienie słońca wpadały przez wąskie okienko; w korytarzu słychać było szuranie stóp mnichów śpieszących do kościoła na nieszpory. Przyjął listy i wysłuchał mnie, kiwając z roztargnieniem głową; tak, oczywiście, że otrzymam wszelką pomoc, jakiej potrzebuję, ale teraz powinienem iść na nabożeństwo wraz z wszystkimi, porozmawiamy po nieszporach.
Przyglądałem mu się uważnie, kiedy tak stał w smudze czerwonego słonecznego światła. Był wysoki i chudy, o twarzy zapadniętej i jakby wciąż czymś zatroskanej. Rzadkie włosy otaczały lśniącą łysinę a wystający i lekko zakrzywiony nos nadawał mu wygląd drapieżnego ptaka. Ręce też miał wyschłe, o przykurczonych lekko palcach i pierwszym moim skojarzeniem na ten widok były szpony krogulca. W całej postaci opata było zresztą coś ptasiego, nawet głos miał, zdawałoby się, skrzekliwy i ostry. A może to tylko moja wyobraźnia zwodziła mnie na manowce? Przypomniało mi się, że mistrz Wilhelm nieraz ganił jej żywość i nakazywał poddawać ją osądowi rozumu; zawstydziłem się więc i pokornie opuściwszy głowę, ruszyłem za opatem.
W kościele zebrali się już wszyscy mieszkańcy opactwa; mnisi, nowicjusze i pielgrzymi, którzy zatrzymywali się tu w drodze do Composteli. Stanąłem skromnie na szarym końcu, tuż za nowicjuszami, nie godziło się wpychać na zaszczytniejsze miejsce, po pierwsze, z powodu mego młodego wieku - sam dopiero co byłem nowicjuszem - a po drugie, gdyż byłem tu gościem tylko. Gdzieś pośród mnichów, jak mniemałem, stał brat Wilhelm, nie widziałem go jednak w mrocznym wnętrzu, a nie mogłem przecież rozglądać się; w czasie modlitwy trzeba być skupionym. Przyglądałem się tylko ukradkiem nowicjuszom, a oni, jak zauważyłem, przyglądali się mnie. Byli to młodzi chłopcy, odziani w szaty z pozoru tylko przypominające habity zakonników, jeszcze nie wolno im było nosić prawdziwego stroju mnicha. Przypuszczałem, że byli, jak ja, młodszymi synami rycerzy lub kupców, od dzieciństwa przeznaczonymi do stanu duchownego. Obok grupy nowicjuszy stał starzec o surowym spojrzeniu i zaciśniętych w wąską linię ustach; domyśliłem się w nim przełożonego nowicjatu i odruchowo pożałowałem moich współbraci, bo wyglądał na takiego, co ma ciężką rękę i jest nader gorliwy w wymierzaniu kar.
Rozpoczęły się śpiewy, zaprzestałem więc rozglądania się wokoło i pogrążyłem w modlitwie. Nagle z tyłu za mną usłyszałem jakieś zamieszanie; ktoś nadchodził, spóźniony - zapewne któryś z mnichów pracujących w polu; w mym rodzinnym klasztorze też bardzo często spóźniali się oni na nabożeństwa, nie mogąc zdążyć z powodu zbyt wielkiej odległości pomiędzy polami a kościołem. Nie wolno wszak im było przerwać pracy wcześniej, niż usłyszeli dzwon wzywający na modły. Tak pomyślałem i nie zajmowałem się tym więcej, zauważyłem jednak gniewne spojrzenie, jakie opat utkwił gdzieś za moimi plecami. Brat spóźnialski nie będzie miał wesoło. Po chwili tuż za mną odezwał się mocny, niski głos, włączając się w śpiew. Nabożeństwo trwało dalej, niezakłócane już żadnym incydentem.
Nieszpory się skończyły i mnisi ruszyli do refektarza; poszedłem i ja z nimi. Gdym się odwrócił, zobaczyłem tego, który swym spóźnieniem naruszył porządek nabożeństwa. Zdumiałem się nieco, bo także nosił szatę nowicjusza, choć zdawał się być już dojrzałym mężem. Wysoki, o ciemnych włosach jeszcze nie przystrzyżonych na sposób zakonny, miał twarz o dość pospolitych i grubych rysach, zapadnięte policzki i podbródek naznaczony długą, poszarpaną szramą. Wpatrując się w ziemię, czekał, aż wszyscy znaczniejsi miną nas, wychodząc z kościoła i ruszył dopiero na samym końcu, za nowicjuszami i za mną. Ja tymczasem, choć udawałem, że też z pokorą patrzę w ziemię, w rzeczywistości zerkałem na przechodzących mnichów, usiłując wypatrzeć wśród nich brata Wilhelma i przeraziłem się, nie ujrzawszy go. Zrozumiałem, że nadzieja, jaką karmiłem się całą drogę, byłą bezpodstawna; mój mistrz rzeczywiście musi być ciężko chory, skoro nie było go na nabożeństwie. A może - Panie, uchowaj - już nie żyje? Zgnębiony tymi myślami powlokłem się za braćmi w stronę refektarza, rozmyślając, co mam teraz zrobić ze sobą i gdzie się podziać.
Nim jednak dotarliśmy na wieczerzę, nowa otucha wstąpiła w moje serce. Usłyszałem bowiem, żę ktoś woła moje imię, a gdym się odwrócił, ujrzałem niskiego, chudego mnicha, który szedł w moją stronę, uśmiechając się serdecznie.
- Adso z Melku? - upewnił się jeszcze raz, a gdy odparłem, że tak, uradowany skinął głową. - Nareszcie! Brat Wilhelm wypatruje cię co dnia i nie daje mi spokoju, dopytując wciąż, czy Adso już przybył. Zwą mnie Fabian, jestem tu zielarzem - przedstawił się.
Ulga, jaką odczułem, była tak ogromna, że nogi wprost ugięły się pode mną.
- Brat Wilhelm żyje? - wyjąkałem. - Czy jest w dobrym zdrowiu? Pisał, że...
- Żyje, oczywiście - potwierdził zakonnik. - A co do zdrowia... Cóż, było gorzej, teraz wszystko ma się ku lepszemu, chociaż... Sam zobaczysz. Opiekowałem się nim przez ostatnie tygodnie i dzięki łasce Bożej a także moim ziołom doszedł do siebie. Jest jednak jeszcze słaby i... Idę właśnie do kuchni po strawę dla niego i innych chorych, jeśli chcesz, możesz sam mu ją zanieść, wskażę ci drogę.
Podziękowałem za dobrą nowinę i nie ociągając się, ruszyłem za nim. W kuchni napełniliśmy miski jedzeniem, wzięliśmy kaganek napełniony oliwą i udaliśmy się w stronę budynku, w którym słusznie domyślałem się austerii dla pielgrzymów. Brat Fabian wyprzedził mnie i energicznie zakołatał w drzwi jednej z cel.
- Wejdź! - usłyszałem. Drzwi otwarły się, skrzypiąc. Spoglądając ponad ramieniem zielarza ujrzałem mego mistrza siedzącego na pryczy. Wychudł i postarzał się bardzo, a jego oczy, zwykle patrzące bystro i przenikliwie, teraz zdały się puste i pozbawione blasku.
- Czy to ty, Fabianie? - zapytał brat Wilhelm. - A on? Czy on z tobą jest?
Zadrżałem. Kaganek świecił jasno, w jego blasku widziałem wyraźnie każdą zmarszczkę na twarzy mego mistrza, a on...
Zrozumiałem, że brat Wilhelm stracił wzrok.
Ścieżka tymczasem wspinała się coraz wyżej, a mury opactwa rosły w moich oczach. Minąłem wioskę, ubogą i małą, przez chwilę goniła mnie gromada brudnych i rozwrzeszczanych dzieciaków, trajkocząc coś w miejscowym języku. Widać obcy był tu atrakcją, jakiej nie spotykały na co dzień. Zdziwiło mnie, że nie próbowały żebrać i rozbiegły się, gdy tylko minąłem rozstaje dróg, skręcając ku klasztorowi. Odgoniłem jeszcze dwa albo trzy psy, bardziej wytrwałe od dzieciarni, i nie zaczepiany już przez nikogo, mogłem iść dalej.
Kiedym dotarł do furty, byłem już solidnie znużony, a nawet i juczny osioł, którego prowadziłem, szedł coraz wolniej. Zakołatałem mocno i czekając, aż furtian otworzy bramę, rozglądałem się po okolicy. Z góry wydawała się wielce malownicza i dostatnia; patrzyłem na rozciągnięte na wzgórzach pola i winnice, na ciemne plamy lasów, na rozsiane tu i ówdzie wioski. W oddali, niemal na granicy zasięgu wzroku, widniała inna wielka budowla - zamek pana tych ziem. Trzy wieki temu jeden z jego przodków, w podzięce za szczęśliwy powrót z wyprawy krzyżowej, ufundował na tych wzgórzach niewielki początkowo klasztor, który z czasem rozrósł się do rozmiarów sporego opactwa. Tutejsi mnisi słynęli z doskonałych, wyrabianych na miejscu win i likworów; o tym wszystkim dowiedziałem się jeszcze w Melku, od mego opata, który gorąco zachwalał mi zdrowotne właściwości tych napitków. O tym wszystkim rozmyślałem, stojąc przed furtą i starając się zachować postawę pełną pokory, jak przystoi podróżnemu, który przybywa prosząc o nocleg.
Wreszcie skrzypnęły zawiasy i w grubych, dębowych odrzwiach otwarło się małe okienko. Ujrzałem w nim twarz starca, okoloną białą, rzadką brodą. Furtian, jak dowiedziałem się później, nosił imię Paschalis i był najstarszym pośród żyjących w tym klasztorze mnichów; przetrwał pięciu opatów, a choć surowość Reguły zdawała się płynąć wprost w jego krwi, jednak, umiejętnie poproszony, lubił wdawać się w długie opowieści o dawnych czasach. Jego pamięć przechowywała najdrobniejsze nawet wypadki, co stało się dla mnie wielce pomocne w dniach, które nadeszły.
Tymczasem jednak, zapowiedziany przez furtiana, wkroczyłem w mury opactwa. Rozglądałem się ciekawie dookoła i cieszyłem, widząc jego piękno i panujący wszędzie porządek. Na wprost od furty rozciągał się wielki plac, po mojej lewej ręce widniał kościół, za nim prosty budynek, który mógł być domem dla pielgrzymów. Dalej ciągnęły się zabudowania klasztorne, mieszczące w sobie dormitoria mnichów a także, jak się domyślałem, budynki gospodarcze, choć szpaler drzew zasłaniał widok na tę bardziej pospolitą część opactwa. Skierowałem się w stronę głównego wejścia do budynku; choć gnała mnie niecierpliwość i lęk o zdrowie mego mistrza, to jednak pierwszą rzeczą, jaką musiałem zrobić, było zgłoszenie się do opata. Miałem dla niego listy z naszego klasztoru - a przede wszystkim, musiałem poprosić o zezwolenie abym mógł towarzyszyć bratu Wilhelmowi.
Opat - Wawrzyniec z Umbrii - przyjął mnie w refektarzu. Zmierzchało już, ostatnie promienie słońca wpadały przez wąskie okienko; w korytarzu słychać było szuranie stóp mnichów śpieszących do kościoła na nieszpory. Przyjął listy i wysłuchał mnie, kiwając z roztargnieniem głową; tak, oczywiście, że otrzymam wszelką pomoc, jakiej potrzebuję, ale teraz powinienem iść na nabożeństwo wraz z wszystkimi, porozmawiamy po nieszporach.
Przyglądałem mu się uważnie, kiedy tak stał w smudze czerwonego słonecznego światła. Był wysoki i chudy, o twarzy zapadniętej i jakby wciąż czymś zatroskanej. Rzadkie włosy otaczały lśniącą łysinę a wystający i lekko zakrzywiony nos nadawał mu wygląd drapieżnego ptaka. Ręce też miał wyschłe, o przykurczonych lekko palcach i pierwszym moim skojarzeniem na ten widok były szpony krogulca. W całej postaci opata było zresztą coś ptasiego, nawet głos miał, zdawałoby się, skrzekliwy i ostry. A może to tylko moja wyobraźnia zwodziła mnie na manowce? Przypomniało mi się, że mistrz Wilhelm nieraz ganił jej żywość i nakazywał poddawać ją osądowi rozumu; zawstydziłem się więc i pokornie opuściwszy głowę, ruszyłem za opatem.
W kościele zebrali się już wszyscy mieszkańcy opactwa; mnisi, nowicjusze i pielgrzymi, którzy zatrzymywali się tu w drodze do Composteli. Stanąłem skromnie na szarym końcu, tuż za nowicjuszami, nie godziło się wpychać na zaszczytniejsze miejsce, po pierwsze, z powodu mego młodego wieku - sam dopiero co byłem nowicjuszem - a po drugie, gdyż byłem tu gościem tylko. Gdzieś pośród mnichów, jak mniemałem, stał brat Wilhelm, nie widziałem go jednak w mrocznym wnętrzu, a nie mogłem przecież rozglądać się; w czasie modlitwy trzeba być skupionym. Przyglądałem się tylko ukradkiem nowicjuszom, a oni, jak zauważyłem, przyglądali się mnie. Byli to młodzi chłopcy, odziani w szaty z pozoru tylko przypominające habity zakonników, jeszcze nie wolno im było nosić prawdziwego stroju mnicha. Przypuszczałem, że byli, jak ja, młodszymi synami rycerzy lub kupców, od dzieciństwa przeznaczonymi do stanu duchownego. Obok grupy nowicjuszy stał starzec o surowym spojrzeniu i zaciśniętych w wąską linię ustach; domyśliłem się w nim przełożonego nowicjatu i odruchowo pożałowałem moich współbraci, bo wyglądał na takiego, co ma ciężką rękę i jest nader gorliwy w wymierzaniu kar.
Rozpoczęły się śpiewy, zaprzestałem więc rozglądania się wokoło i pogrążyłem w modlitwie. Nagle z tyłu za mną usłyszałem jakieś zamieszanie; ktoś nadchodził, spóźniony - zapewne któryś z mnichów pracujących w polu; w mym rodzinnym klasztorze też bardzo często spóźniali się oni na nabożeństwa, nie mogąc zdążyć z powodu zbyt wielkiej odległości pomiędzy polami a kościołem. Nie wolno wszak im było przerwać pracy wcześniej, niż usłyszeli dzwon wzywający na modły. Tak pomyślałem i nie zajmowałem się tym więcej, zauważyłem jednak gniewne spojrzenie, jakie opat utkwił gdzieś za moimi plecami. Brat spóźnialski nie będzie miał wesoło. Po chwili tuż za mną odezwał się mocny, niski głos, włączając się w śpiew. Nabożeństwo trwało dalej, niezakłócane już żadnym incydentem.
Nieszpory się skończyły i mnisi ruszyli do refektarza; poszedłem i ja z nimi. Gdym się odwrócił, zobaczyłem tego, który swym spóźnieniem naruszył porządek nabożeństwa. Zdumiałem się nieco, bo także nosił szatę nowicjusza, choć zdawał się być już dojrzałym mężem. Wysoki, o ciemnych włosach jeszcze nie przystrzyżonych na sposób zakonny, miał twarz o dość pospolitych i grubych rysach, zapadnięte policzki i podbródek naznaczony długą, poszarpaną szramą. Wpatrując się w ziemię, czekał, aż wszyscy znaczniejsi miną nas, wychodząc z kościoła i ruszył dopiero na samym końcu, za nowicjuszami i za mną. Ja tymczasem, choć udawałem, że też z pokorą patrzę w ziemię, w rzeczywistości zerkałem na przechodzących mnichów, usiłując wypatrzeć wśród nich brata Wilhelma i przeraziłem się, nie ujrzawszy go. Zrozumiałem, że nadzieja, jaką karmiłem się całą drogę, byłą bezpodstawna; mój mistrz rzeczywiście musi być ciężko chory, skoro nie było go na nabożeństwie. A może - Panie, uchowaj - już nie żyje? Zgnębiony tymi myślami powlokłem się za braćmi w stronę refektarza, rozmyślając, co mam teraz zrobić ze sobą i gdzie się podziać.
Nim jednak dotarliśmy na wieczerzę, nowa otucha wstąpiła w moje serce. Usłyszałem bowiem, żę ktoś woła moje imię, a gdym się odwrócił, ujrzałem niskiego, chudego mnicha, który szedł w moją stronę, uśmiechając się serdecznie.
- Adso z Melku? - upewnił się jeszcze raz, a gdy odparłem, że tak, uradowany skinął głową. - Nareszcie! Brat Wilhelm wypatruje cię co dnia i nie daje mi spokoju, dopytując wciąż, czy Adso już przybył. Zwą mnie Fabian, jestem tu zielarzem - przedstawił się.
Ulga, jaką odczułem, była tak ogromna, że nogi wprost ugięły się pode mną.
- Brat Wilhelm żyje? - wyjąkałem. - Czy jest w dobrym zdrowiu? Pisał, że...
- Żyje, oczywiście - potwierdził zakonnik. - A co do zdrowia... Cóż, było gorzej, teraz wszystko ma się ku lepszemu, chociaż... Sam zobaczysz. Opiekowałem się nim przez ostatnie tygodnie i dzięki łasce Bożej a także moim ziołom doszedł do siebie. Jest jednak jeszcze słaby i... Idę właśnie do kuchni po strawę dla niego i innych chorych, jeśli chcesz, możesz sam mu ją zanieść, wskażę ci drogę.
Podziękowałem za dobrą nowinę i nie ociągając się, ruszyłem za nim. W kuchni napełniliśmy miski jedzeniem, wzięliśmy kaganek napełniony oliwą i udaliśmy się w stronę budynku, w którym słusznie domyślałem się austerii dla pielgrzymów. Brat Fabian wyprzedził mnie i energicznie zakołatał w drzwi jednej z cel.
- Wejdź! - usłyszałem. Drzwi otwarły się, skrzypiąc. Spoglądając ponad ramieniem zielarza ujrzałem mego mistrza siedzącego na pryczy. Wychudł i postarzał się bardzo, a jego oczy, zwykle patrzące bystro i przenikliwie, teraz zdały się puste i pozbawione blasku.
- Czy to ty, Fabianie? - zapytał brat Wilhelm. - A on? Czy on z tobą jest?
Zadrżałem. Kaganek świecił jasno, w jego blasku widziałem wyraźnie każdą zmarszczkę na twarzy mego mistrza, a on...
Zrozumiałem, że brat Wilhelm stracił wzrok.
-----------------------------------------------------------------------
Ufff, rozdział pierwszy za mną. Niezbyt długi, ale myślę, że ciekawy. Prolog nie spotkał się z życzliwym przyjęciem, ale mam nadzieję, że tym razem będzie lepiej.
Pozdrawiam wszystkich czytelników!
Rosa
